Intervju fra 1985

Intervjuet ble publisert i JERNGRYTA - Lokalt tidsskrift i Kvinesdal.

Jubileumsutgave 1985

Om det gjekk ein diktar forbi….

Kåre Egelandsdal intervjua av John Petter Lindeland - 1985.

Det var mange tankar som rann igjennom meg då eg sat i bilen bort til Kvinlog. Eg hadde lese gjennom ein del av dikta til intervjuobjektet - følte at dei på mange måtar var samstemd i sin klang med strenger i mitt eige kjensleliv. Dette var også den einaste «kontakten» eg hadde hatt med han.

Dikta fortalte meg at eg ville stå overfor eit kjenslevart og søkjande mennesk. Her var det inga slagord, men ei inderlieg søkjen etter sanning - si eiga personlege sanning.

Om det gjekk ein diktar forbi …. ja, kva så?

- Eg kjem frå Stavanger og er vakse opp midt i byen. Er såkalla «siddis», men føler meg ikkje som det akkurat nå.

- Kva har oppveksten hatt å seia for deg, kanskje då spesielt hentyda på diktinga di?
- Eg vaks opp i ei vanskeleg tid. Då eg var nær på 3 år, braut krigen ut. Stavanger var då ein heilt anna by enn i dag. Den var meir som ein småby. Det er vanskeleg å seia direkte kva betydning oppveksten har hatt, men barneåra set jo sitt spesielle merke på ein. Det som eg trur kanskje har hatt mest betydning for meg, er pubertetsåra og dei forandringane som skjedde der. Det sjelslige var på ein måte meir utvikla i den perioden; og det var jo også då ein begynte å skriva dikt. Eg var svært oppteken av det dramatiske; fulgte godt med i avisa kva som hende ute i den store verden. Hugsa spesielt då Koreakrigen gjekk på sitt verste, fulgte eg med kva som skjedde frå dag til dag. Eg og kameraten min ynda å dikta opp historier for kvarandre. Me gjekk på kino og såg Tarzan og ulike cowboy-filmar; og elles alt som hadde spenning i seg.

- Eg kjenner deg ikkje personleg, derfor har eg gjennom dikta dine prøvd å danna meg eit bilde av deg som mennesk og diktar. Ein ting eg spesielt har merka meg er ditt forhold til naturen.
- Det er mange mennesk med grøne fingrar som søkjer naturen og gjerne vil arbeide med naturen. Og elles kunstnare som finn inspirasjon gjennom si kontakt med naturen. Så er det mange, og kanskje dei fleste, som ser på naturen som ein bankkonto. Alle verdiar blir målt i kroner og ører. Dei manglar djupe og ekte kjensler for den urørte naturen. Eg ser dette klart t.d. gjennom synet på rovvilt. Her er det bare spørsmål om å plaffa ned, uansett om dyra har gjort skade eller ikkje. Denne haldninga smittar fort over på barna.

- Kanskje eit banalt spørsmål - kvifor skriv du?
- Eg skriv fordi det er noe som må ut. Kjensler av sterke opplevingar som eg gjerne vil sjå på trykk. Fyrst og framst for meg sjølv, ikkje for andre. Det er vanskeleg å peike på noe konkret som gjer at eg skriv dikt. Det er derfor vanskeleg å forklara og konkretisera bakgrunnen for eit dikt. Men det kjem som regel som lyn frå klar himmel. Eg får det som frå gamalt heiter inspirasjon. Det kan vera som eit sjokk frå naturen, t.d. dersom eg ser noe fint så strøymer det inn over meg. Og etterpå er du ikkje lenger den same. Så går du og tenkjer på kva det er, må få det ut; og det gjer eg i form av eit dikt.

Eg arbeider best om kvelden og natta. Eg blir liksom meir åpen og vàr - ser ting klarare. Det er færre inntrykk rundt deg. Det indre liv (sjela) vaknar når kroppen dovnar. Eg trur på ein slags dualisme, ein fiendskap mellom kropp og sjel. Ein må på ein måte slå kroppen i svime for at sjela skal koma til orde. Dette ser ein tydeleg i den kunstnerlege verden. Mange av dei største kunstnarane verden har fostra, sleit med sjukdom og daude. T.d. Wergeland skreiv sine finaste dikt på sitt dødsleie, då kroppen var iferd med å dauda heilt bort.

- Du vekslar mellom rim og fri form i dikta dine.
- Det er rett og slett eit resultat av korleis eg i øyeblikket føler. Rytmen som lever i meg kan utløysa det heile. Sjølv eit dikt utan såkalla rytme, har jo allikevel innebygd ein slags rytme i seg.

- Korleis vil du at folk skal lesa dikta dine, oppleva dei?
- Det har eg i grunnen ikkje tenkt så mye på. Som sagt, når eg skriv eit dikt, er det mest for meg sjølv, lite for andre. Derfor kan eg vanskeleg sjå korleis eg vil at andre folk skal lesa dikta mine. Eg må bare tala for meg sjølv. Eit godt dikt skal vera ein oppleving for meg sjølv, elles er ikkje det diktet godt for meg. Alle har som regel ulike opplevingar av eit dikt, derfor er eit dikt godt for noen, og for andre seier det dei ingen ting. Det er jo slik med all kunst, heldigvis!

Men ein føresetnad som kan vera allmenngyldig, er at du finn deg ein rolig plass og bruker tid på diktet. Eit dikt krev at du dempar ned uroen i deg sjølv. Eg trur dette er ein av grunnane til at folk les lite dikt. Dei er for opptekne av andre gjeremål, ytre fysiske aktivitatar, til å kunne setja seg ned å lese eit dikt.

- Er det kanskje derfor du karakteriserar fjotlendingen i «Fjotlands Trompet» som ein person som bare arbeidar?
- Ja, det kan du godt seia. Eg skriv jo på slutten av diktet kva min penn «skal ane og tro hvad Fjotlendingen gjør når han hviler…». Eg veit jo kva fjotlendingen gjer når han kviler. Han/ho går på møter, foreninger eller er mest innanfor sin eigen familie eller slekt. Praten på desse samankomstane går jo helst på det som har med arbeidet å gjera - det som er gjort og det som skal gjerast. Og om andre folk!

- I diktet ditt «Om det gikk en dikter forbi…» kjem du inn på sentrale forhold på det mellommenneskelege plan. Du skriv her at det er «de banale ords kraft og de usagte ords rammende virkning « som gjer sjela sjuk og som endar i tragiske konfiktar oss mennesk i mellom. Kan du konkretisera desse tankane inn i din eigen livssituasjon?

- Som sagt har eg vanskar med å konkretisera opplevingane som ligg bak dikta mine. Men det som dette diktet handlar mest om, er at folk ikkje stoppar opp og høyrer på mennesk som kanksje har noe å seia dei. Dei lever i sin eigen familiære verden og bryr seg svært lite om det som går føre seg utanfor deira eigen stovedør.

- Du har tru på at kunsten, dikterkunsten kan vera ein vegvisar i det å setja ord på kjenslene me ber inne i okke - få dei fram i dagen slik at dei ikkje feilgjærer i undermedvitet og blir negative og destruktive?
- Ja, eg har jo det, sjølv om diktaren i dette diktet er frustrert. Han står og speilar seg i vatnet og har bare seg sjølv å tala med - han ser bare seg sjølv gjennom diktet når han ikkje får gjenklang hjå andre.

Det er jo det at folk teier med å utlevera seg sjølv, teier med det som er det viktigaste å få sagt. Dei pratar om banale ting, om daglegdagse ting. Men det som egentleg skulle ha vore sagt, forblir usagt. Meininga med livet, livshaldningar og livsoppfatningar flyt bort i praten om ver og vind. Folk er ikkje ilag når dei ikkje kan vera ilag med heile sin personlegdom. Dei torer ikkje leggja seg sjølv åpne, fortelja om sine frustrasjonar, sine manglar, sine forhåpningar. Det er farleg å blottleggja seg sjølv. Ein slik måte å vera ilag på slår tilslutt tilbake på ein sjølv. Når kommunikasjonsnivået ligg på dette plan, kan diktaren vera ei trøyst - med sitt dikt og sine ord.

- Du har ein del dikt som går på haust/vår. Verkar desse to årstidene inn på din eige sinnstemning? Hausten som har med døden og våren som frambringar av nytt liv?

- Den årstida som alltid har betydd mest for meg, er hausten. Eg skriv kanskje det meste om våren, men hausten ligg allikevel nærare. Naturen er jo inspirasjon til dikta, men ikkje det avgjerande likevel. Ein kan seia at årstidene er meir eit bilde på kva som rører seg i menneskelivet. Våren står for det som veks og gror, og hausten med døden og avslutninga på livet. Diktet «Høsten kommer» handler jo om ein mann som har nådd sjels år og alder og som føler at livet har gått for fort. Og då spør han: hvor ble det av den gule aning av vår i min have. Det er slikt ein føler ganske sterkt.

- Må ein god dikter vera melankoliker? Er det ein foresetnad for å gå inn i stemningar og gje dei ein lyrisk tilsnitt?

- Det er jo rettkome å spør om det sidan hausten ligg meg nærast. For det er jo noe melankolsk over hausten. Men noen reindyrka melankoliker er eg ikkje.

Diktet «En dag på holmen» er ein hyllest til den nakne ø, skjærgårdsø, men er også noe meir. Det minner meg om eit menneskeliv på jorda. Avslutninga på diktet røpar nok ein del av det som går att i dikta mine: dødsmotivet; hausten, kvelden osb. Men den konkrete situasjonen bak dette diktet er ein hyllest til øyene og skjærgården utanfor Kårstø. Ein idyllisk plass eg ikkje kan få brukt fine nok ord på. Nå ser det ut til at oljen tek over der også. Eg har mange barndomsopplevingar derifrå; så det gjer vondt å sjå at alt dette blir ødelagt.

- Har du noen gong tenkt å gje ut diktsamling?

- Jo, eg har tenkt på det mange gonger. Ein gong i 20-årsalderen sende eg inn manus til ei diktsamling, men den hadde eg arbeida alt for lite med. Sidan har det blitt med tanken. Eg tykkjer ikkje tida strekk til. Dessutan er det å skriva dikt ein dårleg kombinasjon med læraryrket. Det et opp sjela di. Etter å ha lese ein del bunker med stiloppgåver, må eg ty til ein god bok for å rensa meg for den påverkninga dette gjev.

- Korleis er språkfølelsen til elevane?

- Den er heller dårleg.

- Kva er årsaken til dette og kva kan gjerast for å framelska ein litterær opplevelse?

- Eg trur den litterære interessen i heimane ofte er klein. Trur dei pratar lite om litteratur seg imellom. På skulen viser det seg at dei elevane som uttrykkjer seg best, også er dei flittigaste boklesarane. Det som bør gjerast i dette tilfellet, er å få elevane til å lesa bøker og sjøl lesa dei.

- Eit standarsspørsmål. Har du noen spesielle litterære favorittar?
- Eg har ein stor, og han er større enn noen annan: Knut Hamsun.

- Kvifor blir du fenga av Hamsund?
- Det er fyrst og framst språket, dei sjelslige stemningane i bøkene hans. Av bøkene hans er det Pan som står mitt hjerte nærast. Her er livet, døden, og kjærleiken skildra på ein meisterleg måte. Hamsun hadde ein høgt utvikla fantasi som på mange måtar er mangelvare i dag.

- Kva tykkjer du om litteraturen i dag?
- Litteraturen er fortida styrt av for mange merke-menn, slagord-mennesker som bastant slår fast sine sanningar og utviklar seg til misjonærar for ulike retningar. Mørkemennene har beherska samfunnet i mange år, men nå er det sanneleg merke-mennene som har overtatt. Begge er dei ivrige etter å misjonera, få folk til å tenkja slik eller slik; dette er den store sanninga. Eg for min del tek avstand for begge.